Castratie bij vrouwelijke dieren is gebruikelijk bij katten en konijnen. Ook bij honden wordt het vaak gedaan. Vanzelfsprekend om een ongewenste zwangerschap te voorkomen, maar ook vanwege de significante voordelen voor de algehele gezondheid. De laatste jaren raken ratteneigenaren ook steeds meer overtuigd van het nut van preventief castreren.

Preventief betekent dat er op het moment van opereren geen medische noodzaak is. Er is dus (nog) geen sprake van een ontsteking, prolaps of tumor. Preventieve castratie wordt veelal op jonge leeftijd uitgevoerd, juist om problemen in de toekomst te voorkomen.

Bij vrouwelijke dieren wordt in de volksmond gesproken over steriliseren. Vaak nemen dierenartsen deze benaming over om geen verwarring te zaaien. Maar feitelijk is het onjuist. Bij een sterilisatie worden de zaad- of eileiders onderbroken met als enige doel onvruchtbaarheid. De hormoonhuishouding blijft normaal functioneren. Dit wordt bij onze huisdieren normaal gesproken niet gedaan.

Castratie dus. Zowel bij mannelijke als vrouwelijke dieren. Bij een ovariëctomie worden de eierstokken verwijderd, bij een ovariehysterectomie worden eierstokken én baarmoeder verwijderd. Dit laatste is het meest waardevol bij ratten.

Gezondheidsvoordelen

Vrouwelijke ratten zijn al heel jong vruchtbaar, vanaf zo’n vijf weken. Vanaf dat moment maken ze iedere vier à vijf dagen een cyclus door, waarbij er hormonen worden afgegeven. Ze worden flapperig. Het lijfje wordt iedere cyclus opnieuw klaar gestoomd voor een zwangerschap. Eierstokken, baarmoeder en melkklierweefsel worden geprikkeld om paraat te staan. Deze verhoogde activiteit geeft ook een verhoogde kans op problemen in dat proces.

Baarmoederontsteking is berucht en komt regelmatig voor bij ratten. Een rat met baarmoederontsteking kan in korte tijd erg ziek worden, zeker als er sprake is van bloedverlies. Ze zal dan met spoed geopereerd moeten worden en het risico van de operatie is in zo’n geval groter dan bij een preventieve castratie bij een verder gezond dier. Wanneer je de eierstokken en baarmoeder op een eerder moment wegneemt,  zal de rat geen cyclus meer hebben en ook niet meer flapperig worden.

Bij ratten loopt het melkklierweefsel over de gehele borst en buik. Dát en de frequentie van de cycli maakt ze gevoelig voor tumorgroei. Vaker wel dan niet zal een vrouwtje op zeker moment een tumor gaan ontwikkelen. Soms pas na haar tweede verjaardag, soms al rond haar eerste verjaardag. Deze tumoren ontstaan onder invloed van de vrouwelijke hormonen oestrogeen en prolactine. Hoewel ze meestal goedaardig zijn, de zogenaamde fibroadenomen, hebben ze wel de potentie om erg groot te worden en daarmee de kwaliteit van leven in gevaar te brengen. Meestal zijn ze prima operatief te verwijderen als de rat verder in goede conditie verkeert, maar voorkomen is misschien beter dan genezen. Zolang de rat hormooncycli blijft doormaken is er kans op nieuwe melkkliertumoren. Die kans is na castratie overigens niet nihil geworden, maar wel significant kleiner. En hoe vroeger de preventieve ingreep, hoe kleiner de kans op gezwellen aan het melkklierstelsel.

De hypofyse is een klier aan de onderkant van de hersenen die een grote rol speelt bij de hormoonhuishouding. Hypofysetumoren ontstaan bij ratten vaak onder invloed van oestrogenen. Deze stimuleren de aanmaak van prolactine door de hypofyse en soms raakt dit systeem ontregeld. Het goedaardige gezwel dat hieruit kan ontstaan heet dan een prolactinoom. Goedaardig, maar vanwege de beperkte ruimte ontstaat er druk op de hersenen en treden er ernstige neurologische symptomen op, waardoor het leven van de rat in snel tempo aan waardigheid verliest. Een hypofysetumor is niet te verwijderen. De symptomen zijn in het geval van een prolactinoom soms nog enige tijd te onderdrukken, maar de rat kan niet genezen.

Praktische voordelen

Het grootste praktische voordeel is de mogelijkheid van een gemengde groep. Mannetjes en vrouwtjes bij elkaar is het meest natuurgetrouw en resulteert meestal in een zeer stabiele groep. Vrouwtjes halen het beste in mannetjes naar boven en vice versa. Je zou kunnen zeggen: castreer dan de mannetjes, dat is minder ingrijpend. Maar dat is toch niet helemaal waar. Een buikoperatie is weliswaar invasiever dan de castratie van een mannetje, maar het grootste risico van bijna elke operatie zit niet in de aard van de ingreep maar in de narcose. Ratten zijn van de operatie zelf meestal niet bijster onder de indruk. Ze willen de volgende dag (en soms zelfs dezelfde dag) gewoon weer alles doen als voorheen. Het blijft fascinerend hoe snel ze herstellen, mits ze dus goed en vlot uit hun narcose ontwaken.

Bovendien heeft een castratie bij een mannetje niet die voorname invloed op de gezondheid als bij een vrouwtje. De aanleiding om een mannetje te castreren ligt vooral op het gebied van gedrag. Het is niet aan te raden een mannelijke rat te castreren, enkel zodat hij bij vrouwtjes geplaatst kan worden. Soms vertoont een mannetje moeilijk gedrag naar andere mannetjes, maar zou een castratie vanwege zijn leeftijd of gezondheidssituatie een verhoogd risico geven. De aanwezigheid van een gecastreerd vrouwtje kan dan uitkomst bieden.

Nadelen

Iedere operatie heeft een zeker risico. Er zijn mensen die redeneren: waarom snijden in een gezond lijfje als het niet nodig is? Voor dat argument valt natuurlijk iets te zeggen. Elke ingreep en elke narcose kán verkeerd gaan en dan was het ook nog eens ‘voor niets’. Moeilijk te verkroppen. Maar bij een ervaren dierenarts en een korte, veilige narcose is het risico erg klein. De gezondheidsvoordelen voor de rat zijn daarentegen erg groot en de eigenaar kan daarna veel meer ontspannen genieten zonder de continue angst voor een baarmoederontsteking. Het is een afweging die ieder voor zich moet maken.

Zoals bij iedere operatie kunnen zich ook nadien complicaties voordoen. De rat kan aan de hechting gaan trekken of er kan een abces ontstaan. Goede nazorg en observatie is belangrijk. Zorg dat de rat warm en comfortabel is, dat ze toegang heeft tot vloeibaar eten en dat ze voldoende lang pijnstilling krijgt. Controleer het buikje meermaals per dag. Een eventueel abcesje herstelt veelal vanzelf, maar neem bij twijfel contact op met de dierenarts.

Een preventieve castratie is een kostbare operatie, grofweg tussen 130 en 170 euro. Maar je kunt het zien als een investering. In de eerste plaats in de gezondheid van de rat, maar je eigen portemonnee kan er op de langere termijn ook profijt van hebben: géén (spoed)castratie bij baarmoederontsteking en een kleinere kans op (meerdere) tumoroperaties, die in de regel rond diezelfde prijs zullen liggen.

Ideale leeftijd voor castratie

Bij iedere cyclus neemt de kans op hormonale problemen toe. In feite zou je daarom kunnen stellen: hoe eerder, hoe beter. Maar aangezien het een pittige ingreep is, wil je wel dat de rat een beetje body heeft om alles goed te doorstaan. Het verschilt per dierenarts vanaf welke leeftijd of vanaf welk gewicht hij of zij zich zeker genoeg voelt om dit priegelwerkje te verrichten en daarbij de veiligheid te waarborgen. Dit is dus ook weer een afweging om samen te maken. Rond vier à vijf maanden is gangbaar.

Tot een leeftijd van zes maanden heeft de rat maximaal voordeel van een preventieve castratie en tot de leeftijd van een jaar zijn de voordelen ook nog zeer groot. Daarna nemen de voordelen ten aanzien van melkklier- en hypofysetumoren geleidelijk af, maar eigenlijk is castratie op elke leeftijd nog zinvol, al was het alleen maar om een rommelende baarmoeder te voorkomen. Je kunt bijvoorbeeld ook kiezen voor castratie op het moment dat de eerste tumor zich openbaart en verwijderd moet worden. Dan is de preventieve werking dus niet meer optimaal, maar is de operatie nog zeker wel de moeite waard.

NB  Dit artikel is informatief. Overleg altijd met de dierenarts die jouw rat behandelt.